چرا هارد دیسک خراب می‌شود؟

خرابی هارد دیسک یکی از بدترین کابوس‌های هر کاربر کامپیوتره. فرقی نمی‌کنه که یک کاربر معمولی باشی یا یک تدوین‌گر حرفه‌ای یا گیمر؛ وقتی اطلاعاتت از بین بره یا هاردت دیگه کار نکنه، استرس شدیدی تجربه می‌کنی. توی این مقاله به‌صورت جامع و کاملاً کاربردی یاد می‌گیریم چطور هارد خراب شده رو نجات بدیم، اطلاعاتش رو ریکاوری کنیم و تفاوت روش‌های ریکاوری برای HDD و SSD رو بررسی می‌کنیم.
دلایل زیادی برای خرابی هارد وجود داره. بعضی وقت‌ها مشکل سخت‌افزاریه و گاهی هم نرم‌افزاری:

• افتادن یا ضربه خوردن هارد اکسترنال یا لپ‌تاپ

• نوسانات برق و نبودن محافظ برق

• فرمت اشتباهی، حذف پارتیشن، یا نصب اشتباه ویندوز

• فرسودگی طبیعی هارد بعد از چند سال استفاده

• ویروسی شدن سیستم و رمزگذاری فایل‌ها

اولین قدم: تشخیص نوع خرابی هارد

قبل از هر کاری باید بفهمی مشکل دقیقاً چیه. سه حالت کلی برای خرابی هارد داریم:

• خرابی منطقی (Logical Error): فایل‌ها پاک شدن، پارتیشن حذف شده یا فرمت شده.

• خرابی سخت‌افزاری (Physical Damage): هارد صداهای عجیبی می‌ده، شناسایی نمی‌شه یا روشن نمی‌شه.

• خرابی فریمور یا بدسکتور گسترده: بخشی از هارد سالمه ولی نمی‌تونی بهش دسترسی پیدا کنی.

چطور تشخیص بدیم مشکل سخت افزاریه یا نرم افزاری؟

• اگر هاردت توی BIOS شناسایی نمی‌شه یا صدای تق‌تق می‌ده، احتمالاً سخت‌افزاریه.

• اگر هارد شناسایی می‌شه ولی فایل‌ها در دسترس نیستن، مشکل منطقیه و احتمال ریکاوری بالاست.

ریکاوری اطلاعات در صورت خرابی منطقی (نرم افزاری)

اگه هاردت هنوز توی ویندوز یا BIOS شناسایی می‌شه، کار راحت‌تره. از برنامه‌های زیر می‌تونی استفاده کنی:

1. نرم افزار Recuva (برای ریکاوری فایل های پاک شده)

• محیط ساده و رایگان برای بازیابی فایل‌های حذف‌شده

• مناسب برای هاردهای سالم یا با خطای محدود

2. EaseUS Data Recovery

• نسخه رایگان تا ۲ گیگ ریکاوری می‌ده

• می‌تونه پارتیشن حذف‌شده یا فرمت‌شده رو بازیابی کنه

• پشتیبانی از انواع هارد: HDD، SSD، فلش و حتی کارت حافظه

3. R-Studio

• ابزار پیشرفته برای افراد حرفه‌ای

• قابل استفاده حتی در شرایطی که پارتیشن GPT یا MBR آسیب دیده

• پشتیبانی از فایل‌سیستم‌های مختلف مثل NTFS، FAT32 و exFAT

نکته مهم: هیچ وقت نرم افزار ریکاوری رو روی همون درایوی که اطلاعات پاک شده نصب نکن

ریکاوری اطلاعات SSD با TRIM فعال: مأموریتی غیرممکن؟

درایوهای SSD مدرن معمولاً قابلیت TRIM رو فعال دارن. این ویژگی کمک می‌کنه تا پس از حذف فایل، حافظه بلافاصله برای نوشتن بعدی آزاد بشه. این یعنی ریکاوری فایل‌های حذف‌شده روی SSD خیلی سخت‌تره.

آیا میشه فایل های پاک شده از SSD رو برگردوند؟

در بعضی موارد که TRIM فعال نباشه یا SSD قدیمی باشه، بله. ولی در اکثر موارد، بازیابی فایل از SSD با TRIM سخته یا غیرممکنه.

اگر هارد فیزیکی آسیب دیده باشد چطور؟

اگه هاردت صدا می‌ده، نمی‌چرخه یا توی سیستم شناسایی نمی‌شه، نباید خودت دست به کار بشی. در این حالت باید:

1. سیستم رو خاموش کن – تا از آسیب بیشتر جلوگیری بشه.

2. هارد رو جدا کن – و به یک مرکز تخصصی بازیابی اطلاعات مراجعه کن.

3. اطلاعات بکاپ رو بررسی کن – شاید نسخه‌ای از اطلاعاتت جای دیگه ذخیره شده باشه.

هارد صدا میده ولی بالا نمیاد، چیکار کنم؟

احتمال زیاد هد آسیب دیده. در این حالت، ریکاوری فقط با ابزار تخصصی و در اتاق کلین ممکنه.

راهکارهایی برای جلوگیری از خرابی هارد در آینده

1. استفاده از محافظ برق (برای نوسانات برقی)

نوسانات برق باعث سوختن کنترلر یا برد اصلی هارد می‌شن. یه محافظ برق ساده می‌تونه جلوی کلی دردسر رو بگیره.

2. گرفتن بکاپ منظم از اطلاعات

استفاده از نرم‌افزارهایی مثل Acronis True Image یا Macrium Reflect می‌تونه بهت کمک کنه همیشه یه نسخه بکاپ داشته باشی.

3. نگهداری درست از هارد اکسترنال

• از افتادن هارد جلوگیری کن

• موقع جدا کردن، حتماً گزینه‌ی Safely Remove رو بزن

آیا جدا کردن ناگهانی هارد اکسترنال باعث خراب شدنش میشه؟

بله، چون ممکنه اطلاعات در حال نوشتن باشن و قطع شدن جریان باعث آسیب بشه.

نرم افزارهای پیشرفته برای ریکاوری حرفه ای اطلاعات

اگر راه‌حل‌های بالا جواب نداد یا اطلاعات خیلی مهم بودن، می‌تونی از نرم‌افزارهای حرفه‌ای‌تر استفاده کنی:

• GetDataBack Pro

• UFS Explorer Professional Recovery

• DMDE (Disk Editor and Data Recovery Software)

این نرم‌افزارها قابلیت ریکاوری در سطح سکتور دارن و برای تکنسین‌های حرفه‌ای طراحی شدن.

مقایسه کلی نرم افزارهای ریکاوری

چه زمانی باید به مراکز ریکاوری مراجعه کنیم؟

• وقتی هارد فیزیکی آسیب دیده باشه

• وقتی اطلاعات فوق‌العاده حیاتی باشن (مثل پروژه‌های کاری یا اطلاعات مشتریان)

• وقتی خودت تجربه ریکاوری نداری و نمی‌خوای ریسک کنی

جمع بندی: چطور جلوی فاجعه رو بگیریم؟

• همیشه بکاپ بگیر (به قول قدیمیا: دوتا بکاپ، یه بکاپه!)

• از محافظ برق استفاده کن

• از نرم‌افزارهای معتبر استفاده کن

• به صدای هارد دقت کن؛ اگه صداهای غیرعادی شنیدی، سریع اقدام کن