مروری بر بهترین نرم‌افزارهای رایگان برای کارهای روزمره | راهنمای جامع و تخصصی

امروزه با رشد روزافزون نرم افزارهای تجاری و هزینه های بالای لایسنس، بسیاری از کاربران از دانشجویان گرفته تا کارمندان و فریلنسرها—دنبال راه‌‌حل های رایگان اما حرفه ای برای انجام کارهای روزمره هستند. در این مقاله، به بررسی دسته بندی های اصلی نرم‌افزاری می‌پردازیم و برای هر دسته، بهترین گزینه های رایگان را با نقاط قوت و ضعف، نحوه نصب و پیکربندی و توصیه‌های کاربردی معرفی می‌کنیم.

مجموعه اداری (Office)

LibreOffice

• معرفی: پروژهٔ متن باز شبیه به Microsoft Office، شامل Writer (ورد)، Calc (Excel)، Impress (PowerPoint)، Base (Access) و Draw.

• نقاط قوت:

  • پشتیبانی از فرمت های مایکروسافت (docx, xlsx, pptx)

  • ماکروها با زبان Basic

  • قابلیت افزونه نویسی با Python و Java

• نقاط ضعف:

  • انیمیشن های PowerPoint کمی ساده تر

  • هماهنگی کامل ۱۰۰٪ با برخی اسناد پیچیدهٔ Office گاهی مشکل ساز است

• نحوه نصب:

  1. مراجعه به سایت رسمی LibreOffice

  2. دانلود بستهٔ نصب مناسب سیستم عامل

  3. نصب با Next → Finish

  4. فعال سازی اتوماتیک آپدیت های افزونه

• نکات کاربردی:

  • از نسخهٔ Fresh برای آخرین ویژگی ها و Still برای پایداری بیشتر استفاده کنید.

  • قالب های آمادهٔ Impress را می‌توانید از سایت های مرجع دانلود کنید.

WPS Office

• معرفی: مجموعهٔ اداری رایگان با رابط کاربری نزدیک تر به Microsoft Office.

• نقاط قوت:

  • پشتیبانی قوی از فرمت های Office

  • رابط Ribbon مشابه مایکروسافت

  • فضای ذخیره‌سازی ابری یک گیگابایتی رایگان

• نقاط ضعف:

  • تبلیغات گاه و بی گاه در نسخهٔ رایگان

  • برخی امکانات پیشرفتهٔ VBA را پشتیبانی نمی‌کند

• نحوه نصب:

  1. مراجعه به سایت WPS

  2. دانلود نسخهٔ Free

  3. نصب و ورود با حساب کاربری (اختیاری برای فضای ابری)

• نکات کاربردی:

  • افزودن افزونهٔ Spell Check برای زبان فارسی

  • همگام سازی فایل ها بین ویندوز و موبایل

ویرایش تصویر و گرافیک برداری

GIMP (GNU Image Manipulation Program)

• معرفی: نرم‌افزار قدرتمند و متن‌باز ویرایش عکس؛ از رتوش تا کامپوزیت.

• نقاط قوت:

  • پشتیبانی از لایه ها، ماسک ها و فیلترهای حرفه ای

  • افزونه های Python-Fu و Script-Fu

  • قابل نصب روی ویندوز، مک و لینوکس

• نقاط ضعف:

  • رابط کاربری اولیه کمی پیچیده به نظر می‌رسد

  • رنگ بندی پیش فرض متفاوت از فتوشاپ

• نحوه نصب:

  1. دانلود از site.gimp.org

  2. نصب با Next → Finish

  3. فعال‌سازی افزونه‌های موجود در Plugin Registry

• نکات کاربردی:

  • نصب پلاگین های Resynthesizer (ابزار حذف و پرکردن هوشمند)

  • استفاده از Workspace قابل سفارشی سازی برای دسترسی سریع تر

Inkscape

• معرفی: نرم افزار متن باز گرافیک برداری (SVG)، مشابه Adobe Illustrator.

• نقاط قوت:

  • پشتیبانی کامل از استاندارد SVG

  • ابزار خم (Node) و Path بی‌نهایت دقیق

  • افزونه‌های Python برای صادرات و تبدیل

• نقاط ضعف:

  • کار با فایل های خیلی حجیم (بیش از چندصد مگ) ممکن است کند شود

  • برخی پردازش های پیچیده (مثل clipping) نسبتاً سنگین است

• نحوه نصب:

  1. دانلود از inkscape.org

  2. نصب معمولی با Next → Finish

• نکات کاربردی:

  • استفاده از ابزار Trace Bitmap برای تبدیل تصاویر Raster به Vector

  • نصب افزونه Inkporter برای هدایت طراحی به پاورپوینت

پخش ویدیو و صوت

VLC Media Player

• معرفی: همه کارهٔ متن باز پخش ویدیو/صوت، پشتیبانی از تقریباً همهٔ فرمت ها.

• نقاط قوت:

  • نصب خودکار codecs داخلی

  • قابلیت استریم و تبدیل فرمت

  • زیرنویس و تنظیمات پیشرفتهٔ آشنای کاربر

• نقاط ضعف:

  • رابط قدیمی و ساده

  • گاهی تنظیمات پیشرفته کمی پیچیده است

• نحوه نصب:

  1. دانلود از videolan.org

  2. نصب و فعال‌سازی Updates خودکار

• نکات کاربردی:

  • استفاده از Extensions مانند Syncplay برای تماشای مشترک

  • فعال‌سازی Hardware acceleration در Preferences → Input/Codecs

MPC-HC (Media Player Classic – Home Cinema)

• معرفی: نرم افزار سبک و ساده برپایهٔ Windows Media Player قدیمی.

• نقاط قوت:

  • کم‌حجم و سریع اجرا می‌شود

  • پشتیبانی از subtitles و کار با DirectShow

• نقاط ضعف:

  • توسعهٔ رسمی متوقف شده؛ نسخه های غیررسمی (MPC-BE) اوضاع بهتری دارند

• نحوه نصب:

  1. دانلود MPC-BE از سایت رسمی

  2. نصب با Next → Finish

• نکات کاربردی:

  • فعال‌کردن گزینهٔ “Use internal codec” برای کیفیت بهتر

  • افزودن پوستهٔ Dark mode برای UI جذاب‌تر

فشرده سازی و مدیریت آرشیو

7-Zip

• معرفی: ابزار متن باز فشرده سازی با پشتیبانی از فرمت های 7z, ZIP, RAR (فقط استخراج).

• نقاط قوت:

  • نرخ فشرده سازی بالا، مخصوصاً با فرمت 7z

  • یکپارچه شدن در منوی راست کلیک ویندوز

  • طراحی بسیار سبک و بدون تبلیغات

• نقاط ضعف:

  • رابط گرافیکی ساده و بدون جادوگری

• نحوه نصب:

  1. دانلود 7-Zip از 7-zip.org

  2. نصب و ثبت Shell extensions

• نکات کاربردی:

  • استفاده از AES-256 برای رمزگذاری امن آرشیو

  • تقسیم آرشیو به فایل های چندتایی (Split Archive)

PeaZip

• معرفی: جایگزین 7-Zip با رابط گرافیکی مدرن و پشتیبانی از 180+ فرمت.

• نقاط قوت:

  • ابزار password manager و secure delete

  • گزینهٔ “Portable” بدون نیاز به نصب

• نقاط ضعف:

  • حجم بالاتر و کندی جزئی نسبت به 7-Zip

• نحوه نصب:

  1. دانلود از peazip.github.io

  2. نصب یا Extract نسخهٔ Portable

• نکات کاربردی:

  • استفاده از Master password برای محافظت از آرشیو

  • self-extracting archive (SFX) برای ارسال فایل به کاربران بدون PeaZip

مدیریت پسورد و امنیت

KeePass

• معرفی: مدیر پسورد رایگان و متن باز، رمزگذاری شده با AES و ChaCha20.

• نقاط قوت:

  • بانک اطلاعات پسورد با فایل محلی (kdbx)

  • پشتیبانی از افزونه ها برای همگام سازی ابری (OneDrive, Dropbox)

• نقاط ضعف:

  • نیاز به افزونه یا اسکریپت برای کاربری راحت تر در مرورگر

• نحوه نصب:

  1. دانلود از keepass.info

  2. نصب و ساخت یک دیتابیس جدید با Master Password یا Key File

• نکات کاربردی:

  • فعال سازی Auto-Type برای پرکردن خودکار فرم های ورود

  • پشتیبان‌گیری دوره‌ای از فایل kdbx

Bitwarden

• معرفی: سرویس ابری متن باز برای مدیریت پسورد با کلاینت های متنوع.

• نقاط قوت:

  • افزونهٔ مرورگر و اپ موبایل

  • خودرمزنگاری End-to-End

• نقاط ضعف:

  • نسخهٔ رایگان محدود به فضای ابری خود سرویس

• نحوه نصب:

  1. ثبت‌نام در bitwarden.com

  2. نصب افزونهٔ مرورگر و اپ دسکتاپ/موبایل

• نکات کاربردی:

  • فعال‌سازی Two-Factor Authentication

  • استفاده از Vault health report برای بررسی پسوردهای ضعیف

ضد ویروس و امنیت سیستم

Windows Defender

• معرفی: ضدویروس مجتمع ویندوز ۱۰/۱۱، رایگان و بدون تبلیغات.

• نقاط قوت:

  • ادغام کامل با ویندوز و آپدیت خودکار

  • محافظت Real-time و Cloud-delivered protection

• نقاط ضعف:

  • در برخی تست‌ها کمی عقب‌تر از نمونه‌های تجاری عملکرد نشان داده است

• نحوه پیکربندی:

  • Settings → Update & Security → Windows Security

  • فعال‌سازی Real-time protection و Cloud-delivered protection

• نکات کاربردی:

  • اسکن دوره‌ای دقیق (Full scan) هر ماه

  • فعال‌سازی Controlled folder access برای حفاظت Ransomware

Avast Free Antivirus

• معرفی: نسخهٔ رایگان با امکانات جامعی مثل Browser Cleanup و Wi-Fi Inspector.

• نقاط قوت:

  • رابط کاربری ساده

  • ابزارهای اضافی برای امنیت آنلاین

• نقاط ضعف:

  • نمایش تبلیغات ارتقاء به نسخهٔ Premium

  • مصرف منابع نسبتاً بالاتر

• نحوه نصب:

  1. دانلود از avast.com

  2. نصب Custom و غیرفعال کردن ابزارهای اضافی غیرضروری

• نکات کاربردی:

  • محافظت Ransomware Shield را فعال کنید

  • اسکن خودکار USB Devices

مرورگرهای وب و افزونه های کاربردی

Mozilla Firefox

• نقاط قوت:

  • محافظت حریم خصوصی قوی (Enhanced Tracking Protection)

  • قابلیت Customization با about:config

• نقاط ضعف:

  • مصرف رم گاهی بالا

Google Chrome (نسخهٔ رایگان)

• نقاط قوت:

  • اکوسیستم گستردهٔ Extension

  • هماهنگی با اکانت گوگل

• نقاط ضعف:

  • مصرف رم بالا

  • نگرانی‌های حریم خصوصی

افزونه های کلیدی

• uBlock Origin: مسدودکنندهٔ تبلیغات سبک

• LastPass / Bitwarden: مدیریت پسورد

• HTTPS Everywhere: اجبار اتصال امن

• Dark Reader: حالت تاریک برای تمامی سایت‌ها

• Grammarly: ویراستار آنی متن انگلیسی

یادداشت برداری و مدیریت پروژه

Notion (نسخهٔ رایگان)

• معرفی: همه کارهٔ یادداشت، ویکی داخلی و مدیریت پروژه.

• نقاط قوت: صفحات چندسطحی، پایگاه‌داده و تقویم داخلی

• نقاط ضعف: محدودیت بلاک‌ها در پلان رایگان

Turtl

• معرفی: نرم افزار متن باز یادداشت امن با رمزگذاری End-to-End.

• نقاط قوت: امنیت بالا، ساختار برچسب

• نقاط ضعف: رابط کاربری ابتدایی

Trello

• معرفی: تختهٔ کانبان برای مدیریت وظایف و پروژه های تیمی.

• نقاط قوت: ساده، تصویری، قالب‌های آماده

• نقاط ضعف: محدودیت Power-Up در نسخهٔ رایگان

تهیهٔ پشتیبان (Backup) و بازیابی ساده

File History (ویندوز)

• روش فعال‌سازی: Settings → Update & Security → Backup → Add a drive

• نکات: انتخاب پوشه های مهم و تنظیم فرکانس بکاپ (ساعتانه تا روزانه)

Time Machine (macOS)

• روش استفاده: اتصال یک درایو اکسترنال و انتخاب Time Machine در System Preferences

• نکات: Encryption و تست دوره ای Restore

ابزار رایگان Cobian Backup

• ویژگی‌ها: بکاپ اندپوینت به FTP, SFTP, شبکه

• رابط: Scheduled tasks با تنظیمات Incremental / Full

نتیجه گیری و چک لیست نهایی

۱. Office: LibreOffice یا WPS Office
۲. گرافیک: GIMP برای رستری، Inkscape برای برداری
۳. رسانه: VLC برای همه چیز، MPC-BE برای سبک وزن
۴. آرشیو: 7-Zip برای سرعت، PeaZip برای امکانات
۵. پسورد: KeePass برای آفلاین، Bitwarden برای ابری
۶. ضدویروس: Windows Defender یا Avast Free
۷. مرورگر: Firefox برای حریم خصوصی، Chrome برای اکوسیستم
۸. یادداشت: Notion برای همه جانبه، Turtl برای امنیت
۹. بکاپ: File History / Time Machine برای ساده سازی
۱۰. افزونه ها و تنظیمات: uBlock, Dark Reader, Auto-Type

با این مجموعهٔ ابزارهای رایگان و روش های پیکربندی، شما می‌توانید تمام نیازهای روزمرهٔ خود را بدون صرف هزینهٔ اضافی پوشش دهید و از کارایی و امنیت بالای سیستم خود لذت ببرید.